Badanie opakowań do kontaktu z żywnością – dlaczego jest tak ważne?

Materiały, w które pakowane są produkty spożywcze (plastikowe torebki, puszki, itp.) to najważniejszy element, który ma zapewnić bezpieczeństwo i zachować właściwości odżywcze produktów żywnościowych. Przeczytaj koniecznie dlaczego warto badań opakowania, które mają kontakt z żywnością.

Produkty spożywcze i materiały, w które są pakowane (plastikowe torebki, puszki, kartony, itp.) są jednym z najważniejszych elementów w celu zapewnienia, z jednej strony bezpieczeństwa, z drugiej zaś właściwości odżywczych produktów żywnościowych. Obecnie ponad 98% produktów spożywczych, które trafiają na rynek konsumencki wymaga opakowania.  Zarówno w przypadku materiałów, jak i wyrobów, które są finalnie przeznaczone do kontaktu z żywnością, w tym wszelkiego typu opakowań i materiałów opakowaniowych, to na producencie spoczywa obowiązek i odpowiedzialność za przestrzeganie właściwych przepisów w zakresie badania opakowań przeznaczonych do kontaktu z żywnością. W skrócie oznacza to tyle, że każdy z producentów opakowań oraz producentów żywności powinien dysponować właściwymi wynikami badań, które są niezbędne do wykazania zgodności materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością z obowiązującymi obecnie regulacjami prawnymi. Wymagania te determinują przed wszystkim dyrektywy i rozporządzenia unijne, rozporządzenia krajowe oraz normy i standardy międzynarodowe.

Badanie opakowań do kontaktu z żywnością

Badania opakowań do kontaktu z żywnością są powszechnie wykonywane na całym świecie. Ponadto wszystkie materiały, które mogą mieć potencjalny kontakt z żywnością, muszą być poddawane systematycznej kontroli w celu wyeliminowania ryzyka niepożądanego zanieczyszczenia oraz zagwarantowania najwyższych standardów związanych z bezpieczeństwem i ochroną zdrowia konsumentów. Badanie opakowań do kontaktu z żywnością ma przede wszystkim na celu wykazanie, że materiał opakowaniowy nie przenosi do żywności składników w ilościach, które mogłyby być groźne dla życia ludzi, nie zmienia składu żywności w niedopuszczalny sposób, nie wpływa na cechy organoleptyczne i wizualne produktu, a co najważniejsze jest bezpieczny i stabilny pod kątem mikrobiologicznym. W związku z tym, że organy ustawodawcze posiadają różne systemy regulacyjne dotyczące przeglądu i zatwierdzenia materiałów do pakowania żywności, każdy z producentów musi mieć na uwadze fakt, że zarówno ocena ryzyka, jak i związane z nim podejście do testowania materiałów opakowaniowych może nieść za sobą zwiększenie zarówno czasu, jak i kosztów związanych z całym procesem zatwierdzenia i dopuszczenia produkowanego przez niego materiału do kontaktu  z żywnością.

Badanie opakowań w świetle uregulowań prawnych

Opakowania przeznaczone do kontaktu z żywnością, wykorzystywane zgodnie z przeznaczeniem, aby mogły zostać dopuszczane do obrotu, nie mogą stanowić zagrożenia dla konsumenta. Zarówno we wszystkich krajach europejskich, jak i w Polsce, bezpieczeństwo opakowań żywności regulują odpowiednie przepisy. Opakowania przeznaczone do kontaktu z żywnością muszą spełniać przepisy Rozporządzenia (UE) nr 10/2011 dnia 14 stycznia 2011r. w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością i być zgodne z normami PN-EN 1186 i PN-EN 13130. Rozporządzenie (UE) nr 10/2011 jest podstawowym dokumentem dotyczącym tworzyw sztucznych do kontaktu z żywnością. Przepisy te odnoszą się do wszystkich typów opakowań i materiałów opakowaniowych, urządzeń, narzędzi, sprzętu, naczyń kuchennych i stołowych, a także powierzchni roboczych, blatów stołów i wyposażenia, które przeznaczone są do kontaktu z żywnością. W Polsce ustawa z dnia 6 września 2001 roku o materiałach i wyrobach przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz ustawa z dnia 11 maja 2000 roku o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia, dostosowują krajowe ustawodawstwo do wymagań unijnych.

Wyroby do kontaktu z żywnością, zgodnie z przepisami, muszą być bezpieczne, nie mogą migrować do żywności, nie mogą powodować zmiany w składzie żywności lub niekorzystnie wpływać na jej cechy organoleptyczne, muszą być produkowane adekwatnie do dobrej praktyki produkcyjnej, ponadto muszą być identyfikowalne w całym łańcuchu produkcyjnym i muszą posiadać symbol szkła i widelca lub inne oznakowanie oznaczające zgodność z wymaganiami. Ustawodawstwo nakłada na producencie wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, odpowiedzialność za ich bezpieczeństwo, co w praktyce oznacza przestrzeganie przy ich wytwarzaniu zasad dobrej praktyki produkcyjnej, która powinna polegać przede wszystkim na stosowaniu substancji dozwolonych oraz sprawdzaniu zgodności wyrobów z obowiązującymi wymaganiami.

Materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością, podobnie jak sama żywność, podlegają również kontroli urzędowej. Zgodnie z rozporządzeniem nr 1935/2004, materiały opakowaniowe przed wprowadzeniem na rynek muszą być autoryzowane przez Europejski Urząd Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). W Polsce nadzór nad wykonywaniem urzędowej kontroli, zgodnie z ustawą z dnia 11 maja 2001 roku o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia, sprawuje Minister Zdrowia. Przestrzeganie przez producenta obowiązujących przepisów dotyczących materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, a także sprawowana w tym zakresie kontrola urzędowa, dają zapewnienie zarówno producentowi, jak i konsumentowi, że wyrób jest bezpieczny i nie stanowi zagrożenia dla zdrowia.

Badanie opakowań a standard BRC/IoP

Duży wpływ na trwałość opakowanego produktu, jak i na bezpieczeństwo jego wykorzystania ma zarówno czystość mikrobiologiczna samego produktu, jak i czystość mikrobiologiczna opakowania, mającego z tym produktem bezpośredni kontakt. Materiał opakowaniowy sam w sobie nie powinien stwarzać zagrożenia dla konsumenta, który kupuje interesujący go produkt.

Zanieczyszczenia mikrobiologiczne zapakowanego produktu, które w konsekwencji mogą  prowadzić do zepsucia żywności, mogą mieć miejsce zarówno na etapie produkcji, transportu jak i samego przechowywania. Aby zapoznać się bliżej z tematem dotyczącym badania mikrobiologicznego żywności odsyłamy do artykułu: Badanie mikrobiologiczne żywności. Na czym polega i kiedy jest konieczne?

Głównym źródłem skażenia mikrobiologicznego finalnego produktu może być zarówno surowiec używany do produkcji, powietrze, stan linii technologicznej, człowiek, czy opakowanie samo w sobie. Dlatego też tak istotne jest monitorowanie środowiska wytwarzania i produkcji, w tym analiza czystości mikrobiologicznej odzieży ochronnej i rąk pracowników, powierzchni pomieszczeń produkcyjnych, powierzchni wyposażenia czy też samego powietrza. Więcej na ten temat znajduje się w naszym artykule: Badanie mikrobiologiczne powietrza. Co należy o nim wiedzieć?  oraz bezpośrednio w naszej ofercie pakietu badań środowiskowych.

Ważne jest, aby analiza czystości mikrobiologicznej środowiska produkcyjnego była głównym elementem w systemie zapewnienia jakości, zarówno przez producentów opakowań podczas procesu ich produkcji, przechowywania i transportu, jak i w zakładach, które na co dzień zajmują się produkcją i pakowaniem żywności. Należy zatem uświadamiać pracowników w zakresie higieny, produkcji i dystrybucji opakowań, które dedykowane są do bezpośredniego kontaktu z żywnością.

Producenci nie powinni także zapominać o propagowaniu wśród swoich pracowników wiedzy na temat globalnego standardu dla opakowań i materiałów opakowaniowych – BRC GS Packaging Materials, przygotowanego przez British Retail Consortium (BRC i Institute of Packaging (IoP), dedykowanego dla branży opakowaniowej, w tym dla przedsiębiorstw produkujących i dostarczających materiały do pakowania żywności, którego wymagania, z jednej strony wspomagają prawidłowego zapewnienie higieny w przedsiębiorstwach, z drugiej zaś wyznaczają kierunki rozwoju w zakresie bezpieczeństwa i jakości. Należy zatem prowadzić działania mające na celu wprowadzenie obowiązku stosowania zasad dobrej praktyki produkcyjnej, dobrej praktyki higienicznej, a także systemu HACCP w zakładach związanych bezpośrednio z produkcją materiałów opakowaniowych dedykowanych dla żywności.

Analiza czystości mikrobiologicznej opakowań

Jedną z podstawowych grup zagrożeń w przypadku opakowań do kontaktu z żywnością są zagrożenia biologiczne, a wśród nich mikroorganizmy, przede wszystkim bakterie chorobotwórcze, saprofityczne oraz pleśnie i drożdże.

Laboratorium Envirlab wykonuje badania czystości mikrobiologicznej zarówno opakowań i materiałów opakowaniowych mających bezpośredni kontakt z żywnością, jak i opakowań pośrednich, które służą ochronie opakowań bezpośrednich.

Kontrolę mikrobiologiczną opakowań jednostkowych prowadzimy pod kątem oznaczenia ogólnej liczby drobnoustrojów, ogólnej liczy drożdży i pleśni, a także obecności bakterii z grupy coli i Escherichia coli oraz innych bakterii chorobotwórczych. Szczegółowy zakres wykonywanych przez nas badań dostępny jest na stronie pakietu badań mikrobiologicznych – przejdź do pakietu badań.

Przy przeprowadzaniu analizy czystości mikrobiologicznej opakowań trzeba zwrócić szczególną uwagę na sam proces i sposób pobierania materiału do badań. W przypadku opakowań nie ma znormalizowanych wymagań dotyczących jakości mikrobiologicznej, ani z góry ustalonych metod badań. W ocenie mikrobiologicznego zanieczyszczenia powierzchni materiałów opakowaniowych stosuje się zarówno metodyki referencyjne, jak i alternatywne. W metodach referencyjnych, zalecanych w Rozporządzeniu 2073/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady, opisanych w normach PN-EN ISO, materiałem używanym do analizy są wymazy pobrane z wewnętrznych powierzchni opakowań. Jednak w rutynowych badaniach laboratoryjnych wykorzystuje się również próby pobrane metodą kontaktową (odciskową). I tutaj na wybór metodyki ma wpływ zarówno typ opakowania, jak i rodzaj badanej powierzchni.

Pomimo tego, że z reguły sam proces technologiczny gwarantuje czystość mikrobiologiczną opakowań, szczególną uwagę należy zwrócić na ocenę opakowań w czasie ich magazynowania i transportu. Zarówno producent jak i dostawca muszą mieć pewność, że w tych warunkach nie dochodzi do zakażeń drobnoustrojami. Skażone pod kątem mikrobiologicznym opakowania, mające bezpośredni kontakt z produktem, mogą niekorzystnie wpływać na jakość wyrobu i jego trwałość a tym samym mogą powodować zanieczyszczenie produktu. Zanieczyszczony produkt, z kolei, może mieć negatywny wpływ na bezpieczeństwo i zdrowie konsumentów.

Co warte podkreślenia, i o czym należy pamiętać, to fakt, że stopień zanieczyszczenia mikrobiologicznego produkowanych opakowań jednostkowych jest istotnym wskaźnikiem prawidłowo funkcjonującego systemu dobrej praktyki produkcyjnej wdrożonej w przedsiębiorstwie.